Autor: Henryk KaczmarczykW 1988 roku mija sto lat komunikacji miejskiej w Bydgoszczy, bowiem dokładnie przed 100 laty, kiedy miasto liczyło 75 tys. mieszkańców, na ulicach pojawił się pierwszy tramwaj konny.
Na wyznaczonej trasie- od dworca do Wełnianego Rynku, z przedłużeniem do bram miasta tzn. rejonu ul. Poznańskiej róg Świerczewskiego (dzisiaj Św. Trójcy*) przy dawnej fabryce „Lukullus”- rozpoczęły stałe kursy 4 konne tramwajowe wozy. Wagon posiadał 10 miejsc siedzących i 10 stojących.
Budowy linii podjęła się berlińska firma „Ingenieur Haverstand un Contag”. W dniu 5 stycznia 1888 kontrakt podpisały władze miejskie a zatwierdziła w dniu 1 lutego 1888 Rada Miejska.
Jeden z byłych pracowników wspomina te czasy:
„Koniki były bardzo mądre, dobrze pielęgnowane, same schodziły z drogi w razie niebezpieczeństwa. Na ulicy Długiej przed Wełnianym Rynkiem stał zawsze chłopiec z koniem i włączał się dodatkowo przy podjeździe na plac. Konie miały w podkowach powrozy, dla stłumienia hałasu co dodatkowo zapobiegało poślizgom. (…)”
Dynamiczny rozwój miasta, przyłączenie przedmieść spowodowało że tramwaje konne nie były już w stanie sprostać stale wzrastającym zadaniom.
W 1896 roku firma Algemeine Elektrizitats Werke wprowadziła na ulice bydgoskie tramwaj elektryczny. (…)
W roku 1897 tramwaje bydgoskie przejechały 346 tysięcy kilometrów i przewiozły 1.278.801 pasażerów. W 10 lat później Bydgoszcz posiadała już 12,1 km linii tramwajowych, po których jeździło 36 wozów silnikowych i 23 doczepy. (…)
Pierwsza linia, która jeszcze pamięta czasy trakcji konnej, to linia Dworzec- Plac Zjednoczenia. Następne torowiska zbudowano dla linii- ul. Gdańska (od b. koszar artyleryjskich) do ulicy Toruńskiej (dawna „Strzelnica”- obecnie Wojewódzki Ośrodek Kultury). Po wybudowaniu kolejki wąskotorowej w relacji Bydgoszcz- Koronowo, przedłużono tzw. „Jedynkę” do dworca kolejki- na Okolu przy ulicy Grunwaldzkiej. Jako trzecią zbudowano w 1905 roku linię Wilczak- Bartodzieje (do tzw. Restauracji „Wicka Kujawskiego”). (…)
W oddziałach ruchu pracowali prawie sami Polacy, natomiast w zarządzie sami Niemcy. Tabor tramwajowy nie należał do pierwszej jakości, bowiem większość wozów docierała do miasta z innych miast niemieckich, gdzie były już wycofywane, gdyż nie nadawały się do ruchu wielkomiejskiego. Szerokość torowiska tramwaju konnego wynosiła 1 metr i taka już pozostała do dnia dzisiejszego, choć były już projekty i nawet rozpoczęto próby przejścia na szeroki prześwit torowisk (normalny).
(…) W tych latach (20tych*) praca w tramwajach szczególnie ciężka była dla motorniczych. Hamowanie odbywało się wyłącznie przy pomocy hamulca ręcznego. Pomosty zabudowano dopiero w 1929 roku, a uruchomienie olbrzymiego dzwonka przytwierdzonego do korby hamulcowej wcale nie było łatwe.
Z zapisów kronikarskich wynika, że w wyniku na brak ogrzewania i otwarte pomosty, załoga otrzymywała dziennie trzy znaczki, za które w restauracjach na końcowych przystankach mogła zimą, otrzymać szklankę gorącego grogu.
(…) W ciągu całego okresu międzywojennego, nie rozbudowywano linii tramwajowych, a to z uwagi na słaby rozwój miasta. (…) Dokonano jedynie w związku z powiększeniem się obszaru miasta, pewnych przedłużeń istniejących linii tramwajowych. W roku 1936 przedłużono linię B, przez ul. Chodkiewicza do ul. Lelewela, a w 1937 do Bartosza Głowackiego, zmieniając nazwę na: Bielawki- Strzelnica.
Bydgoszcz dysponowała w roku 1939, 37 wozami silnikowymi i 24 doczepnymi.
(…) Początek komunikacji autobusowej sięga lat 1936-37.
Na 3 liniach w relacji: nr 1 Osiedle Toruńskie- Dworzec, nr 2 Plac Kościeleckich- ul. Sporna (Toruńska), nr 3 Kujawska- Szubińska kursowały 4 autokary marki Fiat. Faktyczne otwarcie komunikacji autobusowej nastąpiło w dniu 10 października 1936 roku i to na trasie od dawniejszej „Podchorążówki” przy ul. Gdańskiej do dworca PKP.
W końcu sierpnia wozy przejęło wojsko. Skierowane do Gdyni, do Bydgoszczy nie powróciły. (…)
Okupant uruchomił ponownie komunikację autobusową sprowadzając wpierw 10 wozów marki „Bussing” a w 1944 dodatkowo 4 z Mannheim- napędzanych gazem świetlnym. Były to wozy o wyglądzie wozów piętrowych i kursowały po mieście jeszcze w pierwszych latach powojennych. Ich trasy to: 1) Osiedle Gdańskie- Szubińska, 2) Dworzec- Szpital Wojewódzki, 3) Plac Kościeleckich- Glinki.
Okupant planował uruchomienie w Bydgoszczy trakcji trolejbusowej, rozpoczynając zakładanie górnej sieci na trasie: Śródmieście- Szubińska.
(…) Pierwszy okres po drugiej wojnie światowej był niezwykle ciężki dla przedsiębiorstwa (...). Przełomowym rokiem był rok 1953, w którym doszło do usamodzielnienia się przedsiębiorstwa komunikacyjnego pod nazwą- Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne. Do dynamicznego rozwoju komunikacji przyczyniła się budowa linii tramwajowej „Brda”.
7 marca 1952 roku na sesji Miejskiej Rady Narodowej zadecydowano o budowie linii tramwajowej, której łączna długość torowisk była większa od dotychczasowych w mieście.
Budowę prowadzono przy udziale brygad z całej Polski oraz znacznym udziale mieszkańców Bydgoszczy. Ukończona została w rekordowym czasie 9 miesięcy. (…)
21 lipca 1953 roku otwarcia linii tramwajowej dokonał ówczesny minister Gospodarki Komunalnej Feliks Baranowski.
(…) Wychodząc naprzeciw społecznemu zapotrzebowaniu nowej dzielnicy mieszkaniowej Osiedle Leśne oraz potrzebą rozwijającego się ośrodka sportowo- rekreacyjnego w tej dzielnicy miasta (…) przystąpiono do budowy torowisk tramwajowych do tegoż osiedla. W budowie tzw. 10 – na Osiedle Leśne miały znaczny udział brygady bydgoskich zakładów pracy, żołnierzy LWP oraz pracownicy administracji terenowej. Na podkreślenie zasługuje fakt, że dokumentację w dużej części opracowano w czynie społecznym w rekordowym terminie jednego miesiąca (…)
22 lipca 1955 roku (…) pierwszy tramwaj linii 10 wyruszył na trasę.
W roku 1968 zbudowano we własnych warsztatach pierwszy w Polsce eksploatowany na wąskim torowisku tramwaj przegubowy kursujący do roku 1975 po ulicach miasta. (…)
W roku 1978 WPK dysponuje już następującym taborem: w Bydgoszczy- 168 tramwajami w tym 19 nowoczesnych wozów 803N, 2 wozy przegubowe typu 802B, oraz 2 nowoczesne wozy szybkobieżne typu 105N (oczywiście chodzi o 105NW*), których dalsze dostawy następowały w roku 1979 (błąd autora*), 277 autobusami (w tym 8 Berlietów, 204 Jelcze, 3 Karosy- Skoda i 39 Autosanów oraz 23 przyczepy) (…).
Pokaźnie zwiększony i unowocześniony tabor tramwajowy stworzył konieczność budowy nowej zajezdni tramwajowej. Wybudowano ją przy ul. Toruńskiej, oddano do eksploatacji w 1959 roku. W 1966 roku zostaje oddana do użytku nowoczesna zajezdnia a także warsztaty autobusowe przy ulicy Szajnochy. (…)
Do miasta włączony zostaje Fordon stając się poważnym zapleczem mieszkaniowym. W roku 1980 rozpoczyna się budowa 150 tysięcznego osiedla mieszkaniowego.
(…) Koncepcja budowy trakcji o szerokich torach, choć zapoczątkowana (Aleje Ludowego Wojska Polskiego, ul. Szubińska) została po 1980 zaniechana.
W roku 1980 Bydgoszcz otrzymuje długo oczekiwane, nowoczesne wozy typu 805N (kolejna niekonsekwencja autora*). Przystąpiono do budowy torowisk w relacji „Zachem”- ul. Karpacka kontynuując budowę nowej bazy autobusowej przy ul. Inowrocławskiej.
(…) Rok 1981 znów rokiem szczególnym. Bydgoszcz otrzymuje pierwsze dostawy nowoczesnych autobusów marki Ikarus, przechodząc tym samym na eksploatację wozów węgierskich. (…) Przez okres 3 lat przedsiębiorstwo prowadziło usługi taksówkowe (40 samochodów), jednakże rachunek ekonomiczny zmusił do likwidacji zakładu taksówek.
Szczególnie pozytywnym dla miasta Bydgoszczy był rok 1983, kiedy wzmożone dostawy taboru pozwoliły odczuwalnie poprawić usługi komunikacyjne. Miasto Bydgoszcz liczące już około 350 tysięcy mieszkańców eksploatowało w roku 83 10 linii tramwajowych i 26 autobusowych dysponując 208 wozami tramwajowymi oraz 266 autobusami, w tym znaczna ilość wozów przegubowych marki Ikarus.
(…) W roku 1985 liczba autobusów wzrasta do 295 jednostek, aby w roku 1986 przy znacznych dostawach dla obsługi Fordonu dojść do 359 jednostek autobusowych. Przejęta zostaje do pełnej eksploatacji nowoczesna baza autobusowa przy ulicy Inowrocławskiej.
(…) U progu drugiego 100-lecia istnienia warto zastanowić się nad prognozą przyszłościową. (…)
Stwierdzono przede wszystkim że niezależnie od programu rozwoju sieci komunikacyjnej, tak tramwajowej i autobusowej, miasto nie jest w stanie zaspokoić potrzeb komunikacyjnych obszaru 260 km kwadratowych przy 600 tys, mieszkańcach- takie były docelowe perspektywy- bez szybkiej kolei miejskiej. Chodziło zarówno o kolej w relacji Fordon- Centrum, jak i na trasie północ- południe tj. Osielsko- Kapuściska.
Budowa Bydgoskiej Kolei Miejskiej wraz z zajezdnią rozpocznie się od Fordonu-Mariampol do ul. Wyścigowej, jako pętli przesiadkowej. W drugim etapie (po roku 1990)- Wyścigowa- centrum z tunelem rozpoczynającym się przy ul. Jagiellońskiej- na wysokości Parku Ludowego i dalej do dworca kolejowego i na Czyżkówko.
Bogaty jest również w oparciu o ten program rozwój trakcji autobusowej (wraz z budową zajezdni w Fordonie). Przewidziano szereg nowych linii: Osielsko- Fordon Tarasy, do Łęgowa, Prądy, Maksymilianowo, do Brzozowa i Koronowa.
Do 1990 roku pierwszoplanowym zadaniem w trakcji tramwajowej staje się połączenie ul. Karpackiej z rondem Grunwaldzkim wraz z utworzeniem linii tramwajowej Karpacka- Wyścigowa z pominięciem ronda 30-lecia. Związane jest to z koniecznością szybszego przewiezienia pasażerów z pętli przesiadkowej przy ul. Wyścigowej do śródmieścia Bydgoszczy. (…)
Źródło: Kalendarz Bydgoski 1988
*- dopisane przezemnie
